Trends, toepassing & tips

In zowel Nederland als Vlaanderen neemt het belang van duurzaamheidsverantwoording binnen de lokale overheid snel toe. Veel gemeenten zetten stappen richting structurele verankering van duurzaamheid in de beleids- en verantwoordingscyclus. Duurzaamheid is in toenemende mate geen optioneel beleidsdoel meer, maar een fundamentele voorwaarde voor toekomstbestendig bestuur. Dit artikel gaat in op deze ontwikkeling in beide landen, de stappen die je als bestuur kunt nemen én hoe Pepperflow daarbij kan ondersteunen.

Duurzaamheidsverantwoording krijgt een steeds centralere rol in de manier waarop lokale overheden in Nederland en Vlaanderen beleid ontwikkelen en daarover rapporteren. De introductie van kaders zoals de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en de Sustainable Development Goals (SDG’s), evenals de opkomst van raamwerken als ESG (Environmental, Social, Governance) en Brede Welvaart, helpen overheden om te sturen op maatschappelijke impact. Deze kaders stimuleren overheden om duurzaamheid niet als los thema te behandelen, maar te verweven met alle onderdelen van beleid, uitvoering en verantwoording.

Recente ontwikkelingen in Nederland en Vlaanderen

In Nederland komt dit steeds vaker in de praktijk tot uiting: steeds meer gemeenten koppelen hun begroting aan duurzaamheidsdoelen via SDG-labeling, klimaatparagrafen of CO2-indicatoren. Provincies zoals Gelderland en Zuid-Holland ontwikkelen regionale duurzaamheidsmonitoren die meerdere beleidsdomeinen verbinden. Ook ondersteunende initiatieven zoals de Handreiking Duurzaamheidsrapportage decentrale overheid, opgesteld door de 'coalition of the willing' – een beweging van organisaties die samen werken aan concrete handvatten voor duurzaamheidsverantwoording - bieden organisaties richting en handvatten om hiermee aan de slag te gaan.

Ook in Vlaanderen ontstaan steeds meer initiatieven die de toepassing van duurzaamheidskaders in beleid en begroting versterken. Zo gebruiken steeds meer besturen de SDG’s als vertrekpunt voor de omgevingsanalyse: een document dat aan het begin van de beleidscyclus een actueel beeld geeft van de lokale situatie, als fundament voor de beleidskeuzes van de komende vijf jaar. Daarnaast speelt het Lokaal Energie- en Klimaatpact (LEKP) een aanjagende rol. De Vlaamse overheid ondersteunt deelnemende gemeenten jaarlijks met subsidies, gekoppeld aan duidelijke afspraken en doelstellingen. Zo worden zowel uitvoering als rapportage en monitoring versterkt.

Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat duurzaamheidsverantwoording zich hervormt van een toetsingsinstrument tot een structureel vertrekpunt binnen de beleidscyclus. Dat vraagt ook om een nieuwe manier van werken: welke stappen kun je als organisatie zetten om deze integratie te verwezenlijken?

1. Breng de huidige situatie in beeld

Een sterke start van duurzame beleidsvorming begint met een grondige analyse van de huidige situatie van de organisatie. Maak daarvoor bij de totstandkoming van de omgevingsanalyse (in Vlaanderen) of de kadernota (in Nederland) gebruik van kaders zoals de SDG's of ESG-thema's. Zo wordt de huidige stand van zaken op het gebied van duurzaamheid in kaart gebracht, met aandacht voor klimaat, sociale, economische of bestuurlijke aspecten. Vragen die hierbij gesteld kunnen worden zijn: hoe wordt gescoord op CO₂-uitstoot, energiegebruik, ongelijkheid, gezondheid of goed bestuur? Welke lokale trends worden waargenomen? Welke opgaven vragen om extra aandacht?

Naast inzicht in de situatie binnen de gemeente, kan ook worden gekeken naar de mate waarin het huidige beleid bijdraagt aan de duurzaamheidsdoelstellingen. Dit helpt om scherp te krijgen waar al wordt bijgedragen aan de duurzamheidsthema’s. Ook wordt inzichtelijk waar hiaten of blinde vlekken zitten in het bestaande beleid. Die inzichten vormen een waardevol uitgangspunt voor verdere beleidsontwikkeling of herijking van prioriteiten.

Hoe kan dit worden toegepast in Pepperflow?

Documenten zoals de omgevingsanalyse of kadernota kunnen worden opgesteld in Pepperflow. Deze kunnen worden verrijkt verschillende soorten grafieken om trends inzichtelijk te maken.  Hiervoor kan gebruik worden gemaakt van bestaande indicatorensets. Zo bevat de Handreiking Duurzaamheidsrapportage voor decentrale overheden (2024) bijvoorbeeld een overzicht van mogelijke indicatoren per ESG-thema, waarmee je snel en onderbouwd aan de slag kunt.

In Pepperflow kunnen doelstellingen, maatregelen, acties of projecten worden gelabeld aan de hand van de SDG’s of ESG-thema’s. Ook kunnen organisaties dwarsdoorsnedes maken van het bestaande beleid waarin je kunt zien welke activiteiten bijdragen aan welke duurzame ontwikkelingsdoelstelling.

Voorbeeld van de Begrotingsapp / Beleidsportaal waarin SDG’s zijn opgenomen.

2. Duurzaamheid als uitgangspunt voor beleid

De tweede stap is fundamenteler: het beleidsproces starten met duurzaamheid als uitgangspunt. Gebruik SDG’s, ESG-thema’s of LEKP-doelstellingen als startpunt voor je ambities. Hiermee kun je beleid richten op die maatregelen die echt verschil maken – zowel voor de samenleving als voor de organisatie. In plaats van beleid te ontwikkelen en later te ‘labelen’ als duurzaam, staat duurzaamheid hierdoor centraal in de beleidskeuzes. Duurzaamheidsdoelen kunnen op deze manier direct worden uitgewerkt naar acties, maatregelen of projecten met bijbehorende investeringen. Hierdoor ontstaat een stevig fundament voor monitoring en sturing.

Belangrijk daarbij is dat deze doelen concreet worden maakt door het benoemen van:

• Doelstellingen of actieplannen (wat wil je bereiken?)
• Maatregelen of acties (wat ga je daarvoor doen?)
• Prestatie-indicatoren (welke resultaten lever je op?)
• Effect-indicatoren (wat is het beoogde maatschappelijk effect?)

Hoe kan dit worden toegepast in Pepperflow?

Maatregelen of acties worden binnen Pepperflow aangemaakt als ‘integrale entiteiten’. Dit houdt in dat ze eenmalig worden aangemaakt en vervolgens kunnen worden gekoppeld aan -en hergebruikt in- diverse documenten. Wanneer de omgevingsanalyse of kadernota is opgesteld zoals in de eerste stap is beschreven, kunnen de plannen dus worden uitgewerkt door deze integrale maatregelen of acties daaraan te koppelen. Daarnaast stimuleert de manier waarop organisaties in Pepperflow werken de concrete formulering van doelstellingen, actieplannen, maatregelen en activiteiten.

De doelenboom die daaruit volgt kan vervolgens op een begrijpelijke een visueel aantrekkelijke manier worden getoond.

3. Creëer duurzaamheidsrapportages

Een derde stap is het opstellen van rapportages die specifiek gericht zijn op duurzaamheid. Door in aparte rapportages of dashboards inzicht te geven in bijvoorbeeld de bijdrage aan SDG’s of ESG-thema’s, maak je inzichtelijk hoe het beleid aansluit bij duurzame doelstellingen. Zulke rapportages vormen een krachtig instrument voor transparantie én sturing.

Dergelijke rapportages helpen niet alleen bij transparantie richting de raad of inwoners, maar dragen ook bij aan interne bewustwording. Je kunt als organisatie bijvoorbeeld jaarlijks een SDG-rapportage opstellen waarin je inzicht geeft in de bijdragen aan de verschillende duurzame ontwikkelingsdoelen. Ook kan een ESG-analyse worden toegevoegd aan de jaarstukken, waarin prestaties worden beoordeeld op milieu, sociaal en governancevlak. Door dit structureel te doen, ontstaat een ritme van reflectie en bijsturing.

Hoe kan dit worden toegepast in Pepperflow?

Zoals bij stap 2 benoemd kunnen de integrale maatregelen of acties worden hergebruikt in diverse rapportages. Hierdoor kunnen organisaties deze ook laten terugkomen in duurzaamheidsrapportages. De SDG’s kunnen bijvoorbeeld als hoofdstukstructuur dienen, in plaats van de gebruikelijke beleidsdoelstellingen of programma’s, waaraan vervolgens de bijbehorende maatregelen of acties worden gekoppeld. Zo draai je de documentstructuur bij wijze van spreken om, waardoor de focus komt de liggen op het duurzaamheidsbeleid.

4. Online publiceren

Duurzaamheidsverantwoording stopt niet bij intern inzicht. Transparantie naar externe belanghebbenden is cruciaal – richting inwoners, gemeenteraad, samenwerkingspartners én leveranciers zoals CSRD-plichtige organisaties. Door duurzaamheid zichtbaar te maken, vergroot je het draagvlak, stimuleer je maatschappelijk debat en versterk je de democratische legitimiteit van keuzes.

Hoe kan dit worden toegepast in Pepperflow?

De begrotingsapp, of het beleidsportaal in Vlaanderen, biedt allereerst de mogelijkheid om de bovengenoemde duurzaamheidsrapportages te publiceren naar een interactieve website. Zo kunnen gebruikers gemakkelijk doorklikken naar de duurzaamheidsthema’s die zij interessant vinden. Naast de doorklikfunctie biedt dit publicatieplatform enkele andere voordelen voor de bruikbaarheid van rapportages:

SDG-labels
De bij stap 1 genoemde SDG-labels worden inzichtelijk gemaakt. Zo is in één oogopslag duidelijk aan welke duurzame ontwikkelingsdoelstellingen het beleid van de gemeente bijdraagt.

Filtering
Gebruikers kunnen zelf filters toepassen op de activiteiten, waarbij de SDG’s of ESG-thema’s kunnen worden toegevoegd aan de filteropties.

Voortgangsindicatoren
Wanneer de lopende beleidsactiviteiten gekoppeld worden aan de duurzaamheidsrapportages zoals beschreven in stap 3, kan de voortgang op deze activiteiten per thema worden gepresenteerd. Zo is in onderstaand voorbeeld inzichtelijk gemaakt hoeveel activiteiten voorzien zijn van een groene, oranje of rode kwaliteitsindicator.

Conclusie